Disleksi, bir çeşit öğrenme güçlüğü türüdür, erken yaşlarda ortaya çıkmasına rağmen genellikle okula yeni başlayan çocukların okuma güçlüğü çekmesi ile anlaşılır. ‘Okuma, heceleme ve yazma becerilerinde meydana gelen nörogenetik kökenli bir farklılık’ olarak ta tanımlanan disleksi, öğrenme bozukluğu olan bir kişinin sözcükleri veya sayıları işlemekte zorlanması durumudur. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, disleksi yaygınlığı %5 ila %15 gibi çok yüksek bir görülme oranına sahiptir. ‘Dahilerin Hastalığı’ olarak ta bilinen disleksi, okuma ve yazma öğrenmenin ciddi derecede bozulması ile karakterizedir. Öğrenmeye engel birkaç türü bulunmaktadır. Disleksi olan çocuklar yeterince zeki ve öğrenmeye motive olsalar bile okumayı öğrenmekte güçlük çekerler. Disleksi bir hastalık değildir, doğumsal bir rahatsızlıktır ve çoğu kez ailelerden geçmektedir.
Disleksisi olan insanlar aptal, geri zekalı veya tembel değildir. Çoğu, ortalama ya da ortalamanın üstünde bir zekâya sahiptirler ve öğrenme problemlerinin üstesinden gelmek için çok çalışırlar. Bazıları Nobel ödül almış bilim insanı, sanatçı, politikacıların hayatları incelendiğinde bunların Disleksi oldukları saptanmıştır. Tanınmış bazı ünlü disleksililer arasında, Albert Einstein, Charles Darwin, Thomas Edison, Graham Bell, Mozart, Agatha Christie, Goethe, Jules Verne, Hemingway ve Napoleon bulunmaktadır.
Disleksi nedenleri nelerdir?
Araştırmalar, disleksinin, beynin bilgi işleme biçiminden dolayı gerçekleştiğini göstermiştir. Modern görüntüleme yöntemleri ile yapılan beyin taramaları, disleksisi olan insanların okuduğu zaman, disleksi bulunmayan insanlara kıyasla beynin farklı bölümlerini kullandıklarını görülmüştür. Bu resimler, aynı zamanda okuma sırasında disleksi hastalarının beyinlerinin etkin çalışmadığını göstermiştir. İşte bu yüzden disleksi olan kişilerde okuma eylemi yavaş, zor bir iş gibi görünür.
Çoğu zaman, disleksik insanların harf ve sayıları tersine çevirmesine ve geriye kelimeleri görmesine neden olur. Ancak, tersine dönmeler, gelişimin normal bir parçası olarak gerçekleşir ve birçok veya daha fazla çocuğun birinci veya ikinci sınıfına kadar görülür.
Disleksideki asıl sorun, konuşmanın temel sesleri olan (örneğin, “bat” daki “b” sesi bir fonemdir) fonemleri tanımakta sorun oluşturmasıdır. Bu nedenle, o ses için harf simgesi ile harf simgesi arasında bağlantı kurmak ve sesleri sözlerle harmanlamak mücadeledir. Bu, kısa, tanıdık kelimeleri tanımayı veya daha uzun sözcükleri seslendirmeyi zorlaştırır. Bu sebeple disleksisi olan birinin sesli ses çıkarması çok zaman alır.
Kelimenin anlamı çoğu zaman kaybolur ve okuma anlama zayıftır. Disleksisi olan kişilerin yazımında zorluk çekilmesi şaşırtıcı değildir. Ayrıca kendilerini yazılı ve hatta konuşurken ifade etmekte güçlük çekebilirler. Disleksi bir dil işleme bozukluğudur, bu nedenle konuşulan ya da yazılı olan tüm dil biçimlerini etkileyebilir.
Bazı insanlar daha hafif disleksi biçimlerine sahiptir, bu yüzden sözlü ve yazılı dildeki bu diğer alanlarda daha az sıkıntı yaşayabilirler. Disleksi, tek başına ortadan kaybolan veya büyürken düzelen bir rahatsızlık değildir. Neyse ki, doğru yardım ile disleksi olan çoğu insan okumayı öğrenir. Çoğu zaman bu stratejileri öğrenmek ve kullanmak için farklı yollar bulunmaktadır. Bunlar dışında diğer bazı nedenler arasında;
- Beyin Hasarı
- Genetik, kalıtımsal nedenler
- Nörolojik nedenler
- Yapısal farklılıklar
- İşlevsel farklılıklar
- Yarıküre arası iletişim sorunları
- Algısal nedenler
- Görsel algılama, işitsel algılama
- Dilsel nedenler
- Bellek bozuklukları
Disleksi belirtileri nelerdir?
Okuma bozukluğu, okuma hızının çok düşük olması ile karakterizedir. Okuma bozukluğu olan çocuklar sıklıkla metni okumak için diğer çocukların iki katından üç katına veya daha fazlasına ihtiyaç duyarlar. Okumanın yavaş olması, özellikle okunan cümleleri okurken, okumanın ne olduğunu anlamada zorluk çekerler. Bireysel harfleri karşılık gelen seslerle ilişkilendirmek çok yavaş olur bu durumda, hatalar sıklıkla yapılır.
Okunması güç olan kelimelerin yerine, okuma bozukluğu olan çocuklar, benzer harfli diğer kelimeleri okumaya eğilimlidir. Bazı çocuklar, tek bir sözcük yanlış okunduğunda bile (örn. Madde yerine çekiçle) diğer kelimeleri temel alarak bir cümlenin içeriğini çıkarırlar. Bu nedenle tanıda, sadece okuduğunu anlama değil, aynı zamanda tek tek kelimelerin yüksek sesle okunması da hesaba katılması çok önemlidir.
Sınırlı okuma hızı aynı zamanda yetişkinlerde okuma bozukluğunun ana belirtisidir. Bu, özellikle, karmaşık, çok sesli ve nadir kelimelerle oluşur. Stresli durumlarda, ör. Resmi bir ofiste veya meslektaşlarınının önünde formları okurken, belirtiler artar. Okuma bozukluğun da saymada (ör. Matematik kelime problemleri okurken) ve yabancı dil öğrenirken kendini gösterir.
Yazım bozukluğu, önemli ölçüde artan yazım hataları ile karakterizedir. Yazım bozukluğu olan çocuklar genelde 40 test kelimesinin yalnızca %10’unu doğru yazar. Bu sıklıkla sınırlı kelime dağarcığı veya dil yeteneği eksikliği olarak algılanır. Bununla birlikte, çoğunlukla kırmızı kalemle düzeltilen yazım hatalarını öğretmenlerin olumsuz yorumlarıyla önlemek, genellikle telafi stratejisidir.
Disleksi teşhisi ve tanısı nasıl yapılır?
Disleksinin ve izole okuma bozukluğunun ve yazım denetimi bozukluğunun teşhisi karmaşıktır ve okuma ve / veya yazım bozukluğunun çekirdek semptomlarına ek olarak aşağıdakilere dayanır.
- Teşhisin sağlanması: Disleksi teşhisi için, bir çocuğun okuma ve yazım denetimi performansı ortalamanın çok altında olmalıdır. Bu, ortalamanın altında bir standart sapmaya tekabül eden yüzde 16’dan küçük bir sıralama anlamına gelmektedir. Buna ek olarak, ebeveynler sıklıkla öğretmenlerden çocuğun evde daha fazla uygulamadan yararlanabileceği konusunda rapor alırlar.
- Eşzamanlı bozukluklar: Disleksili ergenlerde dünyevi düşünceler ve intihar girişimleri, aynı yaştaki diğer insanlardaki gibi üç kat daha yaygındır. Depresif bozuklukların oranı iki kat daha fazladır ve anksiyete bozuklukları üç kat yaygındır
- Psikiyatrik bozukluk: Çocuğun bilişsel yeteneği (istihbarat), Kronik hastalıklar (diabetes mellitus), Olumsuz psikososyal faktörler (okulda zorbalık gibi önemli gergin faktörler), Çocuğun psikososyal işlevsel seviyesi (aynı yaşla etkileşim).
Çocuklarda Disleksi
Disleksinin ilk belirtileri, çocukların ilk sesleri çıkarmayı öğrendiklerinde 1-2 yaş civarında ortaya çıkar. İlk kelimelerini 15 aya kadar ya da 2 yaşına kadar olan ilk cümlelerinde söylemeyen çocuklar disleksi geliştirme riski yüksektir. Bununla birlikte, konuşması geç olan tüm çocukların disleksi geliştirdiği ve disleksisi olan her çocuğun konuşma gecikmeleri yaşadığı doğru değildir. Konuşmanın gecikmesi, ebeveynlerin dil gelişimine dikkat etmeleri için bir işarettir. Okuma zorluğu çeken ailelerin çocukları da disleksi açısından yakından izlenmelidir.
5 yaşından önce ortaya çıkan diğer disleksi uyarı işaretleri şunları içerir;
- Alfabedeki harflerin isimlerini öğrenme ve hatırlama konusunda sorun yaşama.
- Ortak çalışmalarda tekrar eden kelimeleri öğrenmekte güçlük çekmek,
- Kendi adının harflerini tanıyamıyor olmak
- Tanıtılan kelimeleri yanlış okumak veya bebek konuşmasını kullanarak tekrar sesleri fark edememek.
Anaokulu ve birinci sınıf çocuklarında disleksi;
5 ya da 6 yaş civarında çocuklar, okumayı öğrenmeye başladıklarında, disleksi semptomları daha belirgin hale gelir. Disleksi için standart bir test yoktur, bu nedenle çocuğunuzun doktoru semptomlarını değerlendirmek için sizinle birlikte koordineli hareket eder. Anaokulu öğretmeninizin veya birinci sınıf öğrencinizin risk altında olabileceğini gösteren işaretler şunları içermektedir;
- Sözcüklerin seslere ayrıldığını anlamıyor
- Sayfadaki harflerin seslerine bağlı olmayan okuma hatalarını yapma
- Okumanın ne kadar zor olduğundan şikâyet etmek
- Okula gitmek istememek
- Konuşma ve telaffuz ile ilgili sorunlar yaşamak
- “Kedi” veya “harita” gibi temel kelimeleri söylemekte sorun yaşamak
- Harfleri seslerle ilişkilendirememek (örneğin, “p” “paa” gibi ses çıkarır)
İkinci – sekizinci sınıf çocuklarda disleksi
Çoğu öğretmen, disleksiyi tanımaya yönelik eğitim görmemiştir. Zeki ve tam sınıfa katılan çocuklar çatlaklardan kayar, çünkü okuma sıkıntılarını gizlemek iyi olur. Çocuğunuz ortaokula geldiğinde okuma, yazma ve yazım hatlarıyla geride kalmış olabilir. Okul ve ortaokuldaki disleksi belirtileri şunları içerir;
- Okumayı öğrenmede çok yavaş olma
- Yavaş ve beceriksiz okuma
- Yeni kelimeler de zorluk çekme ve ses çıkaramama
- Sevmemek ya da yüksek sesle okumaktan kaçınma
- Kelimeleri bulurken ve soruları cevaplarken tereddüt etme
- Konuşmada çok “umms” kullanma.Uzun, bilinmeyen veya karmaşık olan yanlış yönlendiren kelimeler
- Kafa karıştırıcı kelimeler
- Adları ve tarihler gibi ayrıntıları hatırlamakta sorun yaşama
- Karışık el yazısı.
Lise Ve Kolej düzeyindeki gençlerde disleksi
Lise ve üniversite yılları Lise ve kolej disleksisi olan öğrenciler için yeni bir dizi zorluk içerir. Hızlı bir şekilde okuduğunu anlama zorunlu olduğundan çok daha katı akademik zorluklarla karşılaşırlar. Lise ve üniversite öğrencilerine daha fazla okuma materyali atanır. Ayrıca, farklı beklentilerle birlikte çeşitli öğretmenlerle çalışmayı öğrenmelidirler.
Tedavi edilmediğinde, bazı insanların çocukluklarında oluşan disleksi genç yetişkinliğe geçer. Diğerleri, yüksek öğrenme işlevleri geliştikçe doğal olarak gelişecektir. Çocukluğunda daha önce görülen bulgulara ek olarak, genç yetişkinlikte disleksi işaretleri şunları içerir;
- Okumak için büyük bir çaba sarf eder
- Yavaş okuma
- Nadiren zevk için okumak
- Her durumda yüksek sesle okumaktan kaçınma.Konuşurken sık durup duraksama
- Bir sürü “umms”
- Belirsiz ve yanlış olan dil kullanımı
- İsimlerin ve yerlerin yanlış telaffuz edilmesi.İsimleri hatırlamakta güçlük çekme
- Kafa karıştırıcı gibi sesler çıkaran isimler
- Konuşmada hızlı cevaplar eksik olma.Konuşulan kelimelerin sınırlı olması
- Çoktan seçmeli testlerde zorluk çekme.
Disleksi tedavisi nasıl uygulanır?
Yetişkin disleksisini tedavi etme ve yönetme;
Doktorunuz, disleksinizin şiddetini değerlendirdikten sonra durumunuzu yönetmenize yardımcı olacak bir tedavi planı oluşturacaktır. Bir tedavi planı aşağıdakileri içerebilir;
- Her yaşta disleksi için çok önemli olan okuma becerilerini geliştirmeye yardımcı olmak için eğitim veya öğretme
- Disleksinin işyerinde neden olduğu sorunları yönetmenize ve bunları yönetmenize yardımcı olacak mesleki tedavi
- Talimatları yazılı olarak değil konuşarak anlatılması
- Öğrenme ve hatırlamaya yardımcı olacak yöntemler bulma
Teknoloji de, özellikle de çalışan bir yetişkin için disleksiyi yönetmenin önemli bir parçası olabilir. Yardımcı olabilecek bazı şeyler şunlardır;
- Önemli toplantıları veya önemli konuşmaları kaydetmek, sonra önemli bilgileri kaçırdıysanız tekrar dinlemek
- Kendinizi, organize etmenize ve uyarıları en aza indirgemek için organizasyon uygulamaları veya elektronik düzenleyicileri kullanma.
Disleksiyi tedavi etmek için
Neyse ki, doğru yardım ile disleksi olan çocukların çoğu normal sınıflarda okumayı ve yazmayı geliştirebilirler. Genellikle durumu okumak, hecelemek ve yönetmek için özel olarak eğitilmiş bir öğretmen, okuma uzmanıyla çalışırlar. Çocuğunuzun öğretmeni, psikologu veya çocuk doktoru, disleksi olan çocuklar ile çalışmak üzere eğitilmiş bir akademik terapiste, (bir eğitim terapisti veya akademik bir dil terapisti olarak da adlandırılabilir) tavsiye edebilir.
Tedavide başlangıçta bozukluğun tanımlanması, ailelere danışmanlık yapılması ve öğretmenlere danışmanlık yapılması da dâhildir. Daha sonraki tedavi, disleksinin şiddetine ve psikolojik semptomlara veya eşzamanlı bozukluklara bağlıdır. Uyuşturucu tedavisi, disleksi için yararlı değildir. Dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan bir disleksi hastası da DEHB için ilaç tedavisi uygulayarak okulun içindeki ve dışındaki öğrenme yeteneklerini artırabilir.
Bozukluğun, nedenlerinin ve tedavi seçeneklerinin tanımlanması genellikle ebeveynlere büyük bir rahatlama getirir. Teşhis genellikle aylarca hatta yıllar alır, bu süre zarfında ebeveynler, genellikle anne, çocuğunu evde günlük pratik yoluyla desteklemeye çalışmalıdır. Disleksi tedavi sürecinde şunlar yapılmalı
- Bozukluk hakkında bilgi verilmesi
- Herhangi bir zihinsel belirtinin ve eşzamanlı bozuklukların tedavisi
- Düzenli okuma desteği
- Bireysel imla desteği
Öğretmenler için Disleksi tavsiyeleri
Çocuğun psikolojik stresini açıklamaya hizmet eder ve çocuğun okula nasıl daha iyi entegre olabileceğini birlikte düşünme fırsatı sağlar. Disleksi teşhisi de rapor edilmelidir. Disleksi tedavisinin iki bileşeni vardır: çekirdek problemlerin okuma ve yazım denetimi ile eşzamanlı psikolojik rahatsızlıkların tedavisi. Psikolojik bozuklukları tedavi etmek için çocuk ve ergen psikoterapisi mevcuttur. Bu öncelikle çocukların semptomlarını azaltmak ve bireysel gelişimlerini iyileştirmeyi amaçlamaktadır.
Disleksi eğitimi nasıl olmalı?
- Okuma desteği bireysel olarak çocuğun gelişimine bağlıdır. Okumada gelişimsel durumun detaylı analizine dayanarak, en az bir yıl boyunca haftada en az bir kere düzenli olarak okuma desteği sağlanmalıdır. Bu terapiye ek olarak, sık okuma oturumlarıyla okuma dostu bir aile ortamı kurmak ve birlikte okumak da okuma gelişimini önemli ölçüde artırabilir. Ampirik olarak sadece birkaç tür okuma desteği araştırılmıştır.
- Yazım desteği, okuma desteğinden ayrı olarak verilmelidir. Okuma desteğinde olduğu gibi, başlangıçta bireysel gelişim statüsü belirlenmelidir. Bundan sonra de destek etrafında tasarlanır. Çocuklar, fonikte (tek tek sesler yazarak) başlayarak yazımda düzenli eğilimleri öğrenirler. Tedavi süresince nörobiyolojik korelasyonlar kaydederek bu çocuklarda bozulan süreçleri daha iyi anlamak için girişimlerde bulunulmaktadır. Tedavinin esaslı bir kısmı psikoterapidir. Anksiyete ve depresyondan muzdarip çocuklar bu tür bir tedaviden önemli ölçüde yardım edilebilir. Bir hasta da DEHB’ye sahipse, psikoterapinin yanı sıra bozukluk şiddetli olduğunda ilaç tedavisi de belirtilir.
Disleksisi olan insanlar için duygusal destek çok önemlidir. Çoğu kez hayal kırıklığına uğradıklarını düşünürler çünkü diğer öğrencilerle yetişemiyor gibi kendilerini görürler. Çoğunlukla aptalca veya değersiz olduklarını hissederler ve zorlandıklarını sınıf içinde hareket ederek veya sınıf palyaçosu haline getirerek örtbas edebilirler. Disleksisi olan insanlar doktorlar, politikacılar, şirket yöneticileri, aktörler, müzisyenler, sanatçılar, öğretmenler, mucitler, girişimciler ya da seçtikleri başka bir meslekle uğraşabilirler.
Disleksi kaç yaşında anlaşılır?
Disleksi okuma yazma çağına gelmiş çocuklarda, belirtiler verse de erken dönemlerde anlaşılması da mümkündür. Çocuğun ilk konuşmaya başladığı dönemlerde, konuşmada güçlük ve gecikme, kelimeleri yanlış telaffuz etme, oyunları sürdürememe gibi ilk belirtiler ile kendini gösterebilmektedir. Ama genellikle teşhis çocuğun okula başladığı ilkokul 1. Sınıfta yapılabilmektedir.
